Domates Yetiştiriciliği

Domates yetiştiriciliği, Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıldan sonra başlamıştır. İlk olarak Amerika’dan Avrupa’ya getirilen domates, geç tanışılmış bir sebze olsa da günümüzde dünya üzerindeki toplam sebze tüketim miktarının %16’sını oluşturuyor. Türkiye’de yılda yaklaşık 10 milyon tonun üzerinde domates yetiştiriciliği yapılıyor. Domates yetiştiriciliğine Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından da önem veriliyor. Yemeklerde, fsoğuk soslarda ve sıcak soslarda sıklıkla kullanılan domates, tüm dünyada mutfakların vazgeçilmezlerinden.  Bu durum, organik veya organik olmayan domates yetiştiriciliği faaliyetlerinin de bir o kadar çok olmasında önemli rol oynuyor. Bu sebzenin üretimi Türkiye’de en çok Akdeniz ve Ege’de yapılıyor. Şehir olarak ilk olarak Antalya, ardından Bursa ve Manisa başı çekmektedir.

Yaz aylarını, güneşi, suyu ve gübrelemeyi seven bu bitkinin hasat mevsimi de genellikle sıcak mevsimlerdir. Domates yetiştiriciliğinde; tohum, domates fidesi, toprak cinsi, gübreleme, perlit, sulama ve sera oldukça önemlidir. Aşağıdaki içeriğimizde sizler için domates çeşitleri, yetiştirme teknikleri, yetiştirme koşulları gibi sıklıkla araştırılan konuları ele aldık. Merak edilenleri sizler için yanıtladık.

Domates Çeşitleri Nelerdir?

Domates yetiştiriciliğinde çeşitler, üç ayrı ana kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar; bodur, sırık ve yarı bodur domateslerdir. Bu üç ana başlığın altında yaklaşık 9000 adet farklı tür bulunuyor. Sırık domatesler sera yetiştiriciliği için uygundur. Bu türdeki bitkinin büyümesi sürekli olarak devam eder ve sabit sayıda yaprak içerir. Yarı sırık tür domateslerde dalların gelişimi ileri safhada durur. Bu tür domatesler açık tarla yetiştiriciliği için gayat uygun bir türdür. Bodur domateslerde ise yan dalların gelişimi belirli bir çiçeklenme sayısından sonra durma evresine geçer.

Bitkinin gövdesi başta otsu yapıdadır. Bitki büyüyüp gelişme gösterdikçe odunsu olur. Ancak, odunsu yapı domates ağırlığını taşıyabilecek kapasitede değildir. Bu nedenle meyveler büyüdükçe bitki toprak üzerine yayılır.

Domates Yetiştirme Teknikleri

Günümüzde çiftçilerin en sık kullandığı domates yetiştiriciliği tekniği; sera içinde domates fidesi yetiştirerek, hazır domates fidesinin açık tarlaya şaşırtılmasıdır. Bu yöntemin tercih edilme nedeni, tohum sarfiyatının azaltılması, düzensiz çıkışın önlenmesi gibi faktörlerdir.

Tohumların 3-4 saat ıslatılmalarının ardından toprak ile buluşmaları çimlenme sürecini hızlandırır. Tohumların ekim derinliği 1-3 cm aralığında olmalıdır. Tohum ekiminden sonra can suyu vermek oldukça önemlidir. Tohum çimlenmesi için en uygun sıcaklık ise 12-15ºC’dir. Tohumların bu koşullar altında çimlenme süresi ise 5-13 gün aralığında değişir. Tohumların ekilecek olan domates fidesi haline gelmeleri ise 5-7 hafta aralığında sürmektedir. Bu süre sonunda domates fidesi açık tarlaya ekilecek seviyeye gelir.

Domates Yetiştiriciliğinde Perlit Kullanımı

Domates yetiştiriciliği faaliyetlerinde toprağın drenajı ve havalanması oldukça önemlidir. Perlit, domates fidesinin ihtiyacı olan bu havalandırmayı %90’ın üzerindeki gözenekli yapısı ve %60 havalanma gözenekliliği ile karşılar. Perlit organik değildir bu nedenle hastalık ve yabancı tohum taşımaz. Domates yetiştiriciliği faaliyetlerinde perlit, toprak düzenleyici ve toprak besleyici özellikleri ile sıklıkla kullanılır.

Domates fidesi yetiştiriciliğinde genellikle; torf, perlit ve toprak kullanılır. Bunların dışında yanmış hayvan gübresi, kum ve toprak karışımı da 1:1:1 oranında sıklıkla kullanılır. Torf, perlit, toprak karışımında ise oran 2:1:1’dir.

Toprak analizi dikim öncesi oldukça önemlidir. Domates fidesinin ihtiyaç duyduğu tüm besinlerin toprakta yer alması hasat verimliliğine doğrudan etki etmektedir. Torf, perlit gübre gibi toprağın besleyicilik değerini artıran çalışmalar da hasadın verimli geçmesinde oldukça önemlidir.

Domates Dikiminde Nelere Dikkat Edilir?

Serada domates fidanlarının yetişmesi sürecinde açık tarlanın toprak analizlerinin yapılması önemlidir. Toprak analizi sonunda gelen sonuçlara göre toprağın ihtiyaçları bilinmeli ve bu doğrultuda bir gübreleme yapılmalıdır. Toprak için taban gübrelemesi yapılmasının ardından domates fidesi ekilmeden önce son kez sulama yapılır. Sulamanın ardından toprağın tava gelmesi önemlidir. Bu işlemlerden sonra derin devirme yapılmadan sürüm yapılır. Tüm bu süreçlerin ardından dikim yerleri hazırlanır. Dikim yerleri kuzey-güney istikametinde yapılmalıdır. Serada yetişen ve 5-6 yaprağa sahip, sağlıklı fideler olgunlaşmış ve toprak ile buluşmaya hazır olan fidelerdir.

Dikim işlemi yaz aylarında öğleden sonra ve bulutlu havada yapılmalıdır. Bu sayede domates fidesi su kaybı yaşamaz. Şaşırtmanın ardından can suyu olarak sulama yapmak oldukça önemlidir.

Domateste Gübreleme Nasıl Olur?

Perlit, torf gibi toprak besinleri dışında gübreleme de oldukça önemlidir. Çiftlik gübresi, içerdiği bitki besinleri ile üzerinde yetiştirilen domates fidesi için oldukça besleyicidir. Gübreleme, toprağı humus açısından zenginleştirir. Bu sayede toprağın işlenmesi daha kolay hale gelmiş olur. Gübreleme ile toprağın su tutma ve havalandırma kabiliyeti artırılmış olur. Ayrıca toprağın mikroorganizma faaliyetleri de zenginleştirilir. Gübreleme aynı zamanda toprakta besin maddelerinin tutunmasını da sağlar ve toprak tuzluluğunu azaltmada yardımcı olur.

Perlit, torf gibi ticari gübrelerin dışında çiftlik gübreleri için önerilen gübreleme miktarı dekar başına 3-5 ton olarak değişmektedir. Kullanılacak çiftlik gübresinin en az 1 yıllık olması, gübrelemenin faydalarından tam olarak yararlanabilmek açısından oldukça önemlidir. Domates yetiştiriciliği faaliyetleri sırasında domates fidesinin azot ihtiyacı düşük olduğu için ilk meyve çıkana kadar azot açısından zengin olmayan gübrelemeler yapmak daha doğru olacaktır.

Yaygın Gübreleme Teknikleri

Toprak için sulama ne kadar önemliyse gübreleme de bir o kadar önemlidir. Domates yetiştiriciliği süreçlerinde, gübreleme teknikleri yüzeye serpme ve banda uygulamadır. Gübrelemenin elle veya diğer tarım aletleriyle serpilerek uygulanmasına serpme yöntemi denir. Serpme yöntemi, ekimden önce bitkinin besin ihtiyacını karşılamak için ya da ekimden sonra toprağın eski besleyicilik değerine ulaşması için yapılır. Geniş arazilerin kısa zamanda gübrelenmesi için uygulanan bir tekniktir. 

Banda uygulama tekniğinde gübre, tohum veya fidenin 3-5 cm altına atılır. Bu yöntem, elle uyguanabileceği gibi zirai makinelerle de kullanılır. Fosfor ve çinko gibi toprak içinde değerini hızla kaybeden elementler için doğru bir yöntemdir.

Domateste Sulama Nasıl Yapılır?

Domates yetiştiriciliğinde sulama önemli yer tutar. Domates fidesi yetiştirirken sulama işleminin hangi sıklıkla yapıldığı, sulamanın nasıl yapıldığı bitkinin gelişimi için önemlidir. Dengeli sulama, domates fidesinin çiçeklenme döneminde kritik bir öneme sahiptir. Bu dönemde yapılan sulamalar, domates fidesinin gelişimi için oldukça değerlidir. Fide döneminde toprak sulaması az ama sık yapılmalıdır.

Serada, tohum ve fide döneminde sulamanın az ama sık yapılması fidenin sağlıklı büyümesinde doğrudan etkilidir. Sulama, fideler açık tarlaya alındıktan sonra can suyu bolca verilmelidir. Bitki meyve verme sürecinde sulamaya ihtiyaç duyar. Can suyunun bol verilip ardından diğer sulamaların azaltılması, bitkinin kök gelişimini ciddi oranda destekler.

Budama Nasıl Yapılır?

Koltuk alma, yaprak alma ve uç alma domates yetiştiriciliğinde budama için önemli adımlardır. Domates yetiştiriciliğinde koltuk; yaprak ile sap arasındaki gözlerden çıkan sürgünlere verilen addır. Bu sürgünlerin toplanmasına ise koltuk alma işlemi adı verilir. Domates yetiştiriciliğinde kullanılan bu yöntem ile sera ya da açık tarlada bulunan domates fidelerinin tek bir gövdeden büyümesini sağlamış oluruz. Koltuk alma işleminin yapılabilmesi için gözlerden çıkan sürgünlerin 10-15 cm boya erişmeleri önemlidir. Bu koltukları daha erken almak yeniden çıkmalarına, daha geç almak ise boşa besin tüketimine neden olacaktır. Domates yetiştiriciliğinde koltuk alma işlemi  bitkinin barındırdığı su miktarının en fazla olduğu sabah saatlerinde yapılmalıdır. Bu sayede koltuklar bitkiden daha rahat ayrılarak bitkiye zarar vermez.

Domates yetiştiriciliğinde bir diğer budama yöntemi ise yaprak alma yöntemidir. Olgunlaşma sürecine giren salkımların altlarında yer alan yapraklar temizlenerek havalandırma ve ışıklandırma sağlanmış olunur. Bunun dışında hasta olan yaprakların toplanması da bitki için oldukça önemlidir. Bitkinin fazla uzamasının önüne geçmek için kullanılan yöntem ise uç alma yöntemidir.     

Havalandırmanın Önemi

Serada domates yetiştiriciliği faaliyetlerinde seranın havalandırılması oldukça önemlidir. Sera, sahip olduğu yapısıyla, ortam sıcaklığının yükselmesine doğrudan etkide bulunur. Bu nedenle sera içinde biriken ısı belirli bir noktadan sonra fideler için zararlı olabilir. Sera içinin 24ºC ısıda olması domates yetiştiriciliği faaliyetleri için uygundur. Sera içindeki nem oranının %60 ile %90 oran aralığında olması domates yetiştiriciliğinde idealdir.

Domateste Hasat

Domates yetiştiriciliği süreçlerinde hasat en önemli dönemdir. Seradaki yetiştiricilik faaliyetlerinde şubat ayında başlayan hasat, temmuz ayına kadar sürer. Açık tarlada hasat dönemi yaz aylarında gerçekleşir. Sonbaharda gerçekleştirilen domates yetiştiriciliği faaliyetlerinde ise hasat dönemi kasım ayında başlar ve şubat ayına kadar devam eder. Domatesin yeşil ve kırmızı gibi farklı oluşum evreleri bulunmaktadır. Pazara uzaklığa göre bu oluşum evrelerinin farklı dönemlerinde hasat gerçekleştirilebilir.

Domates yetiştiriciliğinde hasat sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar:

●       Hasat sırasında yeterli sayıda kişi olmalıdır.

●       Hasatı gerçekleştiren kişiler bu konuda deneyimli olmalıdır.

●       Hasat sırasında hijyen koşullarına dikkat edilmelidir.

●       Arklar içinde mümkün olduğunca az gezilmelidir. Bu sayede bitkiler zarar görmeyecektir.

●       Domates toplanırken, domatesi fazla sıkmak gibi zarar verici hareketlerden kaçınılmalıdır.

●       Hasat sırasında kullanılan gereçler, domates için uygun olmalıdır.

●       Domates toplanırken, taşıma gereçleri tamamen doldurulmamalıdır. Bu sayede en altta yer alan domatesler zarar görmez.

●       Tarla yaşken hasat yapılmamasına özen gösterilmelidir.

●       Tarla, hasattan hemen sonra vakit kaybetmeden sulanmalıdır.

Hasat Sonrası Depolama

Domatesler, hasat edilmelerinin ardından; cinslerine, boyutlarına, şekillerine göre katageorilere ayrılır. Ardından bu ayrımlara göre kasalamalar yapılır. Kasalamalar yapılırken sıra sayısının çok yüksek olmamasına, ters sıralı konulmasına, kasaların domateslere zarar vermemesine oldukça önem verilmelidir. Domatesler hasat edildikten sonra güneşten korunmalıdır. Bu sayede çürümelerin önüne geçilmiş olacaktır. Domateslerin ideal saklama sıcaklıkları ise 13ºC’dir. Domates yetiştiriciliğinde bu sıcaklığın çok düşük olması domateslerin donmasına sebep olurken çok yüksek olması da çürümeye sebep olabilir.

 

Domates yetiştiriciliği hakkında merak edilen tüm bilgileri sunduğumuz bu yazımız sayesinde siz de yetiştiricilik yapabilirsiniz. Sitemizde yer alan domates fideleri için buraya, domates tohumları için buraya tıklamanız yeterli. Bu sayede siz de kendi seranızda, bahçenizde ya da tarlanızda domates yetiştiriciliği yapabilirsiniz.